Balkbrug 1943: Het bijzondere verhaal van de neergestorte Canadese piloten

Mei 1943… zeven jonge Canadese bemanningsleden, storten neer in de vroege morgen van 14 Mei 1943 om half drie ’s nachts bij Den Kaat in Balkbrug (Overijssel). Mijn vader Maus Westerbaan vertelde het bijzondere verhaal tijdens de herdenking op 4 mei 2019 in Dedemsvaart. Een verhaal dat je aan het denken zet en ook met een bijzondere plot en wending. Toeval bestaat niet, of toch wel?

Terug in de tijd….. Balkbrug 1943

Nederland had maar de helft van het aantal inwoners dan vandaag. Ook Balkbrug enDedemsvaart was een stuk kleiner met als kern de huidige Julianastraat, de Markt en woningen langs het kanaal ‘de Dedemsvaart’ en de Langewijk. Datzelfde ook voor Balkbrug en alle plaatsen om ons heen.

Er was een avondklok ingesteld in Balkbrug en je mocht na acht uur ’s avonds niet meer op straat komen, ook mocht je géén verlichting aan. Alles moest geblindeerd worden waardoor er totale duisternis heerste. TV bestond er in die tijd nog niet. De radio en kranten stonden onder Duits toezicht. Voor het echte nieuws luisterde men stiekem naar de Engelse BBC.

Op de bon

Sinds het begin van de oorlog in 1940 hadden de Duitsers veel grondstoffen nodig, waardoor men sinds het begin van de oorlog alles van waarde moest inleveren zoals paarden, vee, auto’s, vrachtauto’s en schepen. Sinds 1942 ook al het muntgeld, fietsen, schrijfmachines, koperen melkbussen, textiel voorraden en levensmiddelen. De dagelijkse levensmiddelen waren alleen te verkrijgen op de bon, wat lange wachtrijen gaf voor de winkels. En dat niet alleen in Balkbrug, vooral in de grote steden.

Transportmogelijkheden Balkbrug

Overdag was er enkel transport mogelijk per fiets. In 1942 is de oude stoomtram van Dedemsvaart na 5 jaar weer rijdbaar gemaakt. Zo was transport naar Zwolle en Coevorden weer mogelijk. De rit duurde wel 2 uur, zonder verwarming en verlichting. Het was ook gevaarlijk, want deze tram werd regelmatig beschoten door geallieerde vliegtuigen.

Benzine was er ook niet, een paar auto’s reden op uit hout gestookt gas. Fietsen hadden zelfs houten banden, rubber banden waren er ook niet meer. Het was stil in Balkbrug..

Hoogtepunt van de oorlog

Het jaar 1943, nu 76 jaar geleden, was wel zo’n beetje het hoogtepunt in de oorlog. Ruim 300.000 Nederlandse ex-militairen en jonge mannen, werden opgeroepen naar Duitsland te gaan om daar verplicht te gaan werken in de Duitse oorlog industrie. Er breken spontaan overal stakingen uit. De bezetters traden hard op. Er vielen 95 doden en 400 gewonden bij de stakingen.

Nederland heeft toen de terreur ondervonden en het verzet neemt verder toe. Nog in bezit zijnde Radio’s moesten per direct worden ingeleverd.

Oorlog in de lucht

Mei 1943 was een maand met vergrote vlieg activiteiten door de geallieerden vanuit Engeland om de Duitse oorlog industrie te vernietigen. De luchtoorlog werd steeds heftiger. Overdag vlogen de Amerikanen en ’s nachts de Canadezen. Vele maanden achter elkaar. Het gaf een constante diepe dreun van veel vliegtuig lawaai boven midden-Nederland en dus ook in onze provincie en Balkbrug. De geallieerde vliegtuigen werden met luchtafweer kanonnen op de grond en met jachtvliegtuigen beschoten.

Halifax bommenwerper

Op donderdag 13 mei 1943 ging de Halifax bommenwerper van Balkbrug even voor middernacht de lucht in vanaf Oost Engeland. Het toestel hoorde bij de speciale Pathfinder Force, een speciale eenheid met ervaren  ‘’elite’’ bemanningsleden, die vooruit vlogen om doelen met brandbommen alvast te markeren.

Deze morgen kwam hierna gelijk de enorme geallieerde luchtvloot met 442 bommenwerpers richting Duitsland. Bombardementen gingen regelmatig fout, omdat de Duitsers nep vuren aanstaken om de geallieerde vliegtuigen in verwarring te brengen. Alleen deze nacht al gingen 24 toestellen verloren.

Heftige terugvlucht

Tijdens de terugvlucht werd de Halifax bommenwerper in de vroege morgen van 14 mei onderschept door een Duitse jachtvlieger, opgestegen vanaf een  vliegveld in Twente, die met enkele treffers het toestel uitschakelde nabij Balkbrug.

Na verwoede pogingen om het toestel in de lucht te houden, was het op een bepaald moment niet meer te redden en nagenoeg stuurloos. Brandend en rondtollend boven Balkbrug heeft de piloot in een uiterste poging het toestel onder controle kunnen krijgen en buiten het woongebied kunnen brengen.

De slechts 21 jarige piloot, tevens gezagvoerder, gaf zijn bemanning opdracht het vliegtuig direct te verlaten per parachute. Slechts vier van de zeven slaagden daarin en vlogen in de lucht boven Balkbrug. Tijdens hun opleiding hadden ze dit nog nooit in de praktijk geoefend, omdat het risico op ongelukken te groot was. Nu had men geen keuze, het was een noodsituatie.

Ooggetuige

Jan Nijensikkens uit Balkbrug, nu 85 jaar, heeft het zien gebeuren en was destijds slechts 10 jaar oud. Hij ging samen met zijn vader, die bij de vrijwillige brandweer was naar de onheilsplek plek bij Den Kaat in Balkburg. Jan kan de belevenissen, nog goed navertellen alsof het gisteren is gebeurd.

Drie jonge bemanningsleden zijn daarbij verongelukt en liggen nu nog steeds op een ereplaats dichtbij de hoofdingang op de begraafplaats in Oud Avereest.   

Deze drie zijn:

• Hugh Donald Beatie , slechts 21 jaar oud was de officier vlieger.    
• Ralph Eric Hart,  22 jaar, en 2^e Piloot,  
• Sydney Buchanan Hawly, 22 jaar,  boordschutter en marconist voor de verbindingen.

Militaire dienst

Vele bemanningsleden en militairen waren nog zéér jong, tussen de 18 en 24 jaar. Ook in Canada was het crisistijd met grote armoede en hoge werkeloosheid. Jonge mannen werden begin 1940 in Canada opgeroepen om militaire dienst te doen en kregen eerst een 2 jarige opleiding. Vele vliegtuigen, voertuigen en schepen moesten nog gebouwd worden om deel te kunnen nemen aan de oorlog.

De bevolking in Canada wist maar heel weinig over deze oorlog, alleen maar verhalen uit de krant en propaganda films in de bioscoop. TV bestond immers nog niet. Men had er eigenlijk geen idee hoe het er in Europa echt aan toe ging.

Halifax bommenwerper

De Halifax bommenwerper was een log toestel met 7 bemanningsleden, had een lengte van 22 meter en werd volgeladen met 6.600 kg bommen met daarin drie boordschutters voor de eigen verdediging, die in een soort glazen koepel zaten. Eén voorin , één middenin en één achterin. Zie de foto op de website van de PBD.

Veel bescherming hadden de bemanningsleden niet. Zij moesten vanuit deze koepel de vijandige vliegtuigen zoeken en beschieten.  Van deze Halifax zijn er duizenden van gebouwd en was een multifunctioneel werkpaard dat in verschillende versies heeft gevlogen.

Kans op bevriezing

De belangrijkste taak was het uitschakelen van de Duitse oorlog industrie d.m.v. bombardementen. De snelheid van dit toestel was slechts 350 km per uur, niet te vergelijken met de huidige vliegtuigen. Het was dus een gemakkelijke prooi voor het Duitse afweer geschut. Ze hadden geen eigen jachtvlieger omdat die de afstand heen en weer gewoonweg niet kon overbruggen.

De vliegtuigen moesten op een paar kilometer hoogte vliegen  om het afweer geschut op de grond te kunnen ontwijken. Dat was erg koud en had men vaak last van bevriezing.

Indrukwekkende getallen.

Van de Canadese luchtmacht zijn er ruim 8000 vliegtuigen verloren gegaan. Van de ruim 125.000 Canadese vliegtuig bemanningsleden zijn er 57.200 gedood (Bijna de helft) ruim 8.000 gewond geraakt en bijna 10.000 gevangen genomen. Heel heftig als je er over nadenkt.

Robert Wenting, mijn oom die tijdens de oorlog in Drenthe bij de Politie zat, is direct na de oorlog gemigreerd naar Canada. Mijn neef heeft bij één van zijn laatste opdrachten begin 2003 als bioloog bij de Canadese douane puur toevallig  Art Hawtin ontmoet, die vertelde hem destijds dat hij in Nederland tijdens de oorlog met zijn vliegtuig was neergestort en dit voorval had overleefd.

Ken je Dedemsvaart…

Hij vroeg mijn neef of hij van het dorp Dedemsvaart , of Balkbrug had gehoord. Mijn neef zei perplext, “daar woont mijn tante (mijn moeder)” op slechts 400 meter van de plek in balkbrug waar het toestel is neergestort. Toeval bestaat niet, of toch wel…? Art Hawkin was navigator tijdens deze laatste vlucht en heeft de oorlog overleefd. Dagen voor deze heb ik met Jan Nijensikkens nog twee van zijn kinderen in Dedemsvaart ontmoet en hebben zij de militaire begraafplaats in Holten bezocht, de plek bij De Kaat en de Canadese graven op Oud Avereest.

Vanaf het neerstorten

Art Hawkin is in Balkbrug opgepakt door de Duitsers en via vele gevangen kampen in Duitsland uiteindelijk in Polen terecht gekomen. Door de ontmoeting met mijn neef, heeft mijn moeder deze Art Hawtin destijds uitgenodigd naar Balkbrug te komen.

Daar heb ik hem in 2004 ontmoet samen met een collega bemanningslid en vertelden zei hun indrukwekkende verhalen. Hij vertelde dat hij 17 x vanuit Engeland naar Duitsland is gevlogen met zo’n bommenwerper. Eén op de drie vluchten kwam niet terug, omdat ze werden neergeschoten. Na de oorlog is hij leraar geworden, woonde op een boerderij en was een verzamelaar van tropische vogels. Zijn kinderen zijn deze week na het bezoek in Balkbrug naar Polen gegaan om daar het gevangenkamp te bezoeken

400 ongeïdentificeerde vliegtuig wrakken

Zo liggen er nu nog steeds ongeveer 400 vliegtuig wrakken in Nederland met nog bemanningsleden erin, die als vermist staan geregistreerd. De meesten in het IJsselmeer, omdat dit een relatief veilige route was zonder afweer geschut. Men was zéér voorzichtig met het hulp bieden aan neergestorte bemanningsleden, dat was ten strengste verboden want bij hulp werd je meteen doodgeschoten door de Duitsers..

Op deze 14 mei ’s morgens zijn slechts vier van de zeven erin geslaagd veilig met parachute uit het vliegtuig te springen boven Balkbrug, te weten luitenant Art Hawtin( eerder genoemd) , sergeant Gibson (Boordwerktuigkundige) die in 1973 in Balkbrug is geweest, Clarke (Bommenrichter) en Ferguson (Boordschutter). Het was geen vast team, iedere vlucht kon een andere samenstelling van bemanning hebben. Zij kenden elkaar niet of nauwelijks.

Gevangenschap volgt

Op vrijdagmorgen 14 Mei ’s na de fatale noodlanding ‘s morgens om zes uur meldde zich een landbouwer uit Linde bij de militaire Politie in Dedemsvaart, dat er een Engels sprekende vlieger (Clarke) in zijn boerderij verbleef. Men was verplicht dit te melden. Per fiets ging men deze persoon ophalen. Een tweede bemanningslid Ferguson (Boordschutter) werd onderweg opgepakt. Later die morgen werden deze twee Canadezen overgedragen aan de Duitse Wehrmacht.

Het is niet bekend waar de andere bemanningsleden precies zijn terecht  gekomen. Het is wel bekend dat door het zeer weinige verkeer en het kale landschap zijn deze ook snel gevonden en is de groep later door de Duitsers overgebracht naar een gevangenkamp in Duitsland. Uiteindelijk terecht gekomen in een gevangenkamp in Polen. In het gevangenkamp kregen de geallieerden noodpakketten van het Rode Kruis uit Zwitserland om in leven te blijven.

Heading Home

Aan het eind van de oorlog toen ook de Russen vanuit het Oosten kwamen opzetten richting Berlijn, zijn de gevangenkampen ontruimd en moest men veelal lopend naar het Westen. Transportmiddelen waren er niet meer. Uiteindelijk zijn de gevangenen in Lubeck in Noord Duitsland terecht gekomen, van waaruit ze maanden later per boot naar Engeland zijn gegaan.

Het was een barre tocht van bijna 600 km in acht dagen. Hawtin heeft verteld dat de Duitsers hem goed hadden behandeld. Deze 4 bemanningsleden hebben allen de oorlog overleefd en nog lang van de door hun bevochten vrijheid mogen genieten.

Bevrijders

Vele families uit onze omgeving in het oosten van het land hebben na de oorlog contacten onderhouden met onze bevrijders. Ook vanuit Balkburg. We hebben ze tijdens de 5 mei viering ieder jaar weer onze dankbaarheid getoond. In de jaren 80 zijn voor het eerst onze bevrijdingsfeesten getoond op de Canadese televisie, wat veel goodwill en respect heeft getoond voor de oorlogs veteranen. Dit hadden ze in Canada erg gemist.

Er zijn nu nog maar zeer weinig veteranen in leven, door de hoge leeftijd. Maar laten we ze niet vergeten. Wij Leven al lang in vrijheid, dat is een groot goed.

Op 4 mei is het ieder jaar dodenherdenking waarbij we om acht uur alle slachtoffers herdenken van de tweede wereld oorlog, maar ook herdenken wij Nederlandse militairen , die zich na de oorlog hebben ingezet en het leven hebben gelaten bij de bestrijding van onze vrede. Laten we dat nooit vergeten.

Maus Westerbaan

Olivette is ook actief op Instagram  Twitter Facebook Youtube We vinden het superleuk als je een berichtje achterlaat.