Johannes Schoenmaker: verzetsstrijder, held, vader en echtgenoot

Delen vinden we super lief

Johannes Schoenmaker was niet alleen een verzetsstrijder, maar bovenal een vader, een echtgenoot en een man die veel te jong stierf. Elk jaar op 8 maart staan we stil bij zijn leven, de vrijheid en zijn opoffering. Mijn oma Hillie (r.i.p) stond jarenlang bij het monument op de Woeste Hoeve, haar hart beladen met het verdriet dat ze haar hele leven met zich meedroeg. Dit is de plek waar hij samen met 117 andere gevangenen werd gefusilleerd als wraakactie van Rauter, die een aanslag overleefde. Oma sprak nauwelijks over haar verlies, maar op latere leeftijd kwamen de herinneringen stukje bij beetje terug. Uiteindelijk schreef ze haar verhaal op in een boekje met de treffende titel: “Zelfs de vogels floten niet meer.”

Gek genoeg, nu ik ouder ben en in Apeldoorn woon, word ik nieuwsgierig en wil ik meer weten. We liepen de Canadian Walk en de Woeste Hoeve werd aangestipt. We wonen in een huis vol oorlogshistorie, bezoeken regelmatig Drenthe en dankzij oma blijft zijn verhaal levend. Ik dook erin, lees je mee…

Een vader en verzetsheld

Johannes werd geboren op 1 januari 1898 in Onstwedde. Hij was gemeentearchitect van Odoorn, een man met een gezin en een liefdevol huis. Maar de oorlog dwong hem tot keuzes die zijn leven voorgoed zouden veranderen. Toen de nazi’s Nederland bezetten, sloot hij zich aan bij het verzet. Hij bood onderduikers een veilig heenkomen en werkte veel samen met zijn collega Hendrik Meijeringh uit de gemeente Borger. In de oorlog was hij plaatselijk commandant van de OD (Ordedienst) en medewerker van de GDN (Geheime Dienst Nederland) onder leiding van Anne Smallenbroek in Assen. Die groep werd op 10 januari 1945 opgerold en de volgende dag werd ook Johannes gearresteerd. Samen met Hendrik Meijeringh, die een uur eerder was opgepakt, werd hij overgebracht naar het Huis van Bewaring in Assen. Op de dag van de executie was Johannes 47 jaar oud, getrouwd en vader van drie kinderen.

Mijn oma vertelde me dat ze als jong meisje met haar fiets briefjes bezorgde, wat voor spannende momenten zorgde. Zo jong en al zo moedig. Voor onze familie is haar vader niet zomaar een naam in de geschiedenisboeken. Hij was de vader van mijn oma, die bruut uit zijn huis werd meegenomen en nooit meer terugkwam. Na de oorlog was het enige wat ze nog van hem hadden een doos met stukjes stof en persoonlijke items zoals een horloge. Zijn verhaal is een rode draad in ons leven, een bron van trots, maar ook van pijn en gemis.

Zijn arrestatie en detentie

Op 11 januari 1945 werd Johannes Schoenmaker gearresteerd in zijn huis in Exloo (A 273a). De Duitsers beschouwden hem als een gevaarlijke verzetsman en brachten hem naar een gevangenkamp in Exloo. Later werd hij overgebracht naar het beruchte Oranjehotel in Scheveningen, waar talloze verzetsstrijders gevangen zaten. Daar werd hij ondervraagd en gemarteld, maar hij weigerde informatie over zijn kameraden prijs te geven.

Wat hij precies heeft doorstaan in die donkere cellen weten we niet. Maar wie het Oranjehotel bezoekt, kan zich slechts een voorstelling maken van de gruwelijkheden die daar plaatsvonden. Johannes bleef echter standvastig tot het einde.

De executie bij de Woeste Hoeve

Op 7 maart 1945 werd Johannes, samen met vele anderen, door de Duitsers naar de Woeste Hoeve gebracht. De volgende dag, op 8 maart 1945, werden 117 gevangenen daar geëxecuteerd als vergelding voor een aanslag op de hoge SS-officier Hanns Albin Rauter. Zonder proces, zonder genade, werden zij neergeschoten. Johannes Schoenmaker was een van hen.

Mijn oma heeft er haar hele leven niet over willen praten. Pas op latere leeftijd begon ze mondjesmaat te vertellen, maar het bleef te pijnlijk. De Duitsers bleven voor haar altijd moffen, rood en zwart moesten we niet dragen en ze zorgde ervoor dat we het Wilhelmus uit ons hoofd kenden. Ieder jaar gingen we met oma mee naar de dodenherdenking. Op die leeftijd wisten we nog zo weinig, maar met de kennis van nu denk ik er veel aan terug en zijn er nog veel onbeantwoorde vragen. Ze vertelde hoe ze als jong meisje haar vader verloor, hoe het verdriet haar moeder tekende en hoe de oorlog haar jeugd voorgoed veranderde. “Dit nooit meer” was een belangrijke levensles die ze ons wilde meegeven.

Begraven en opnieuw opgegraven

Na de executie bij de Woeste Hoeve probeerden de Duitsers de sporen van hun misdaad uit te wissen en werden de slachtoffers in massagraven gedumpt, verspreid over de omgeving van de Woeste Hoeve. Na de bevrijding, in mei 1945, begon men met het opgraven en identificeren van de lichamen. Veel van hen kregen een laatste rustplaats op:

Ereveld Loenen, waar talloze verzetsstrijders en oorlogsslachtoffers worden herdacht.
Nationaal Ereveld Bloemendaal, voor slachtoffers uit Noord-Holland.
Familiebegraafplaatsen, waar nabestaanden hun dierbaren terugbrachten naar hun geboortegrond.

Johannes Schoenmaker ligt begraven op een ereplek, waar oma later ook haar rust vond. Een graf dat nooit verwijderd zal worden iets waar oma in haar leven voor heeft gezorgd.

Nalatenschap

Johannes Schoenmaker wordt herdacht als een moedige man die zijn leven gaf voor de vrijheid van Nederland. Zijn naam staat gegraveerd op herdenkingsmonumenten, zoals op de glazen wand bij de Woeste Hoeve, dat de broosheid van het leven weerspiegelt en het Nationaal Monument Oranjehotel. Er is zelfs een straat naar hem vernoemd in Drenthe. De herdenkingsmonumenten zijn tastbare herinneringen aan de gruwelijkheden van de oorlog en het offer dat velen brachten.

Ieder jaar op 8 maart herdenken we hem en alle anderen die daar vielen. Voor de familie van mijn vader is het geen verre geschiedenis, maar een pijnlijke realiteit die ons ook heeft gevormd als kind. Johannes Schoenmaker was een verzetsstrijder, een held, maar bovenal een vader en echtgenoot die te jong werd weggerukt uit het leven. Aankomende 17 april herdenken we de bevrijding in Apeldoorn in het Oranjepark en ook op 4 en 5 mei staan we wederom bij stil bij de oorlog, zijn nalatenschap, onze democratie en de vele slachtoffers waarvoor we de vlag halfstok zullen hangen.

“Mijn wijlen oma uit Balkbrug zei altijd; ‘vrijheid krijg je niet, daar is hard voor gestreden’. en ‘acht is meer dan duizend‘. We leven in een bevoorrecht land en het is aan ons dat we goed acht slaan op het bevoorrechte leven. R.I.P.“